Մոցարտ. Agnus Dei (Մաս 6.2)

Ինչ ասես ասացինք, բայց այս ամենով հանդերձ՝ մասոնությունը հենց այդպես՝ բոլորի աչքի առաջ հստակ որոշակիություն ունեցող երևույթ չէր: Ինչ-որ ինտելկտուալ գաղափարներ ու դրանց շուրջ ձևավորված կանոններ կային, որոնց նեղ ճամփաներն անցնելուց հետո էր միայն մարդ տեսնում, որ այդ ամենը տանում է դեպի ստորգետնյա օթյակները, որոնք առաջին հայացքից կատարյալ մտավոր հարմոնիա էին քարոզում: Մասոնական գաղափարների ու գործունեության թերություններն ամեն կերպ կոծկվում էին դրանց անդամ դառնալու երդմնակալության արարողությունների տակ ամպագոռգոռ, համարյա սուրբ հայտարարություններով: Ինչպես Յանն է ասում, Գյոթեն ու կայսր Ֆրիդրիխն, օրինակ, դիտում էին մասոնությունն իբրև «համընդհանուր բարեկեցության հասնելու ամենաբարձր փորձ»: Դարի այս ինտելեկտուալ խավը կարծում էր, որ «Մարդն արարված է հավերժանալու Բարձրյալի տաճարում: Մարդկությանն էլ առ կատարելություն պիտի տանի բարի և ազնիվ մասոնը» (Յան. «Մոցարտի կյանքը», II հատոր, գլուխ 31): Սեթևեթ Վիեննան էլ, ունենալով իր ժամանակի ամենաառաջադեմ ու զարգացած հասարակության սերուցքը, չոր սպունգի նման ներծծում էր այս գաղափարները, որոնք, ի հակադրություն ամուլ հող հիշեցնող կաթոլիկությանը, այնքա~ն բան էին խոստանում:

Մոցարտ. Agnus Dei (Մաս 6.1)

Agnus Dei – քրիստոնեական մեսաների, այդ թվում Մոցարտի Ռեքվիեմի մեջ հերթական հատվածն է: Հերթական, որովհետև Մոցարտն այլևս չկար այս հատվածը թղթին հանձնելու ժամանակ, իսկ երբ նա էլ չկա, գրեթե ամեն ինչ մի տեսակ հերթական է: Ամեն դեպքում երաժշտապես չնսեմացնենք “Agnus Dei” հատվածի կարևորությունը, արդեն ասել եմ, որ համաձայն չեմ այն մտքին, որ Զյուսմայերը Ռեքվիեմն ավարտող ապաշնորհ իրավահաջորդ եղավ: Եվ չնայած Օտտո Յանը “Agnus Dei”-ի մասին մի քիչ չափազանցված ասում է. «Եթե սա անձամբ Մոցարտը չի գրել, ուրեմն գրողը մեկ այլ Մոցարտ է եղել», ամեն դեպքում այսպիսի համարձակ հայտարարությունն էլ մի բան չէ: Ինչևէ, “Agnus Dei”-ն «Աստծո գառ» է թարգմանվում: Քրիստոսն է, որ ինչպես հատվածի բառերն են ասում, իր վրա է վերցնում աշխարհի մեղքը, որ փրկություն տա Մարդուն:

Բանը նրանում է, որ ընդհատակյա գաղտնի կրոնական կազմակերպությունները 18-րդ դարի վերջերից արդեն հստակ դերակատարություն ունեին Հռոմեական Կայսրությունում, ինչին մեծապես նպաստում էր Ավստրիայի տեր-տիրակալ Յոզեֆ կայսեր կրոնական հանդուրժողականության քաղաքականությունը: Ինչ ասես չարեց ավանդական կաթոլիկության գլխին. կրճատեց մեսաների արարողակարգերի տևողությունը, առավել դյուրահաղորդ դարձրեց տեքստային առումով, ինքն իրեն «կաթոլիկության պահապան» հայտարարելով՝ մահացու հարված հասցրեց պապական համակարգին, որովհետև վերջինս առաջինից պլանից հայտնի չէ՝ որ պլանի դերակատար էր դառնում երկիրը երկիր պահելու գործում: Վերացրեց բոլոր ավելորդ պճնանքները եկեղեցիներից ու սուրբ տոն օրերի քանակը կրճատեց: Իրեն լուսավորչական գաղափարների առաջամարտիկ համարելով՝ բացեիբաց արհամարհում էր քարացած կղերականությունն ընդհանրապես, մոտ 700 մենաստան փակել տվեց, պատկերացնու՞մ եք դա ինչ է Հռոմեական Կայսրության ստեղծման օրից հաստատված խոժոռադեմ կարգ ու բարքի հանդեպ: Ո՞ր մեկն ասես, 38000-ով կրճատեց կուսակրոնների ու միանձնուհիների թիվը, որոնք 65000 էին մինչ այդ, ամուսնությունը եկեղեցական երդմնակալության իր միակ ձևից հանեց-տարավ քաղաքացիական ոլորտ, որտեղ «ամուսնական կոնտրակտ» կոչվածն այլևս վեր էր եկեղեցական կանոնադրության վերահսկողությունից: Այսքանից հետո էլ ո՞ր մոլեռանդ կաթոլիկը ընդդիմություն չէր դառնա ու չէր մեղադրի «իբր կաթոլիկ» կայսրին բառիս բոլոր իմաստներով բողոքական մեկը լինելու մեջ: Վերջակետն էլ եղավ մինչ այդ ընդհատակում գործող մասոնական օթյակների անարգել գործունեությանը ուղղակի ձևով նպաստումը: Սրա պատճառն այն էր, որ մասոնների փիլիսոփայությունը միանգամայն ընդունելի էր իր պես լուսավորչական, առաջ նայող գաղափարների տեր մտավորականի համար: Քիչ անց կբացատրենք Մոցարտի Ավստրիայում տիրող մասոնների փիլիսոփայության հիմնական դրույթները, ու հասկանալի կդառնա այդքան մեծ թվով մտավորականների ընդգրկվելն այդ անփառունակ վախճանով օթյակներում:

Մոցարտ. Sanctus (Մաս 5.2)

Մոցարտի կենսագրական այլ մանրամասներից նրա ամուսնությունն ամենայն հավանականությամբ մեր այս “Sanctus”-ի վերջը կլինի: Ինձ հարցնեք, այս պատմությունն այնքան ձանձրալի է, որքան նրա կնոջ՝ Կոնստանցա սկզբում Վեբերի, հետո արդեն Մոցարտի, դրանից հետո էլ՝ Նիսենի գրելաոճը: Գրչի էժանագին արտահայտչամիջոցներին դիմող այս տիկինը բացառիկ ունակություն ունի մարդ ձանձրացնելու իր հատուկենտ պահպանված նամակներով: Մնում է միայն հուսալ, որ կենդանի շփման մեջ կամ առավել փորձված է եղել, կամ էլ այդ տափակությունը, որ թափվում է նրա նամակներում մտքի ու ձևի գեղագիտության բացակայությունից, Մոցարտին առանձնապես չի անհանգստացրել ու երևի ճիշտ էլ արել է: Մեր ժամանակակից ավստրիացի գրող  Ռենատա Ուելշը հրաշալի օբյեկտիվության նոտա է մտցնում  Կոնստանցայի մասին անշեղ կարծիք ձևավորելու գործում: Հղում անելով Մոցարտի կենսագիրների մի հսկա բանակի՝ նա մասնավորապես նշում է, որ մենք կարծիք ենք կազմում Կոնստանցայի մասին բացառապես Լեոպոլդի «ընտանեկան աչքով», ինչը դատապարտելի չէ: Այս կինը հասցրել է վերացնել Մոցարտի դեռևս կենդանի ժամանակ միմյանց գրած նամակները գրեթե ամբողջությամբ, և նրա կերպարի նկարագրությունը ամենաուղիղ ձևվով տալիս է հենց հոր և որդու նամակագրությունը, երբ Լեոպոլդը Վոլֆգանգին ամեն կերպ փորձում է հետ պահել անհաշվենկատ ու ինքնագլուխ ամուսնությունից: Իսկ տրամաբանական հաշվենկատությունը որոշ, ոչ անպայմանորեն ֆինանսական հարցերում ամուսնության մեջ երբեմն առանցքային է, ինչքան էլ ռոմանտիկ հրեշտակաթև սիրահարները քարկոծեն այս տեսակետը:

Մոցարտ. Sanctus (Մաս 5.1)

SANCTUS - Մոցարտի Ռեքվիեմի մասին երբևէ լսած մեկը անպայման գիտի նաև, որ այն անավարտ է փաստացի, այն առումով, որ Մոցարտը մեռնում է այն գրելու ժամանակ, վերջնական տեսքի բերողն էլ իր աշակերտ Զյուսմայերն է լինում: Ռեքվիեմի մասին բագատելում մանրամասն կներկայացնենք՝ որ հատվածներն են մահամերձ Մոցարտի գրչի վերջին հարվածները: Sanctus-ը չէ: Ամեն դեպքում ինչ-որ գրավոր արձանագրություն, սևագիր, նոտագրված նշումներ կամ թեկուզ բառերի միջոցով գրավոր հուշումներ չկան փաստելու այն մասին, որ Մոցարտը կապ է ունեցել Ռեքվիեմի այս հատվածի հետ: Բայց և չի բացառվում, որ բանավոր կերպով Մոցարտն ամեն ինչ հուշել է իր մահվան մահճի մոտ նստած Զյուսմայերին: Այնպես որ առ այսօր ոչինչ, ոչի՛նչ հայտնի չէ Sanctus-ի հեղինակի՝ այս երկուսից կոնկրետ ով լինելու մասին: Ինչևէ, Sanctus-ը կաթոլիկ ավանդական մեսաների մեջ հրեշտակներին փառաբանող «հրեշտակների հիմն» հատվածն է:

Այո, Մոցարտն այսուհետ վիեննացի կդառնա, բայց թե ինչպես, դա կորոշի ոչ ավել, ոչ պակաս Զալցբուրգի մտագար արքեպիսկոպոս Հիերոնիմուս ֆոն Կոլորեդոն: Սուբյեկտիվ երևալու մտավախությունն ինձ հենց նոր ստիպեց մտքիս մեջ գոյություն ունեցող այս տեքստի արդեն ավարտուն կառուցվածքը վերանայել և սկզբից ներկայացնել այս պատմական հիմարի հնարավորինս օբյեկտիվ կերպարը Զալցբուրգի մշակութային (եթե այդպիսին գոյություն ուներ ընդհանրապես) անցուդարձի մեջ: Հանգիստ թողնելով կենսագրական տարեգրությունների տաղտկալի մանրամասները՝ տեսնենք Կոլորեդո աշխարհիկ հոգևորականն ինչ բերեց Մոցարտի գլխին, ինչն էլ վերջնականապես հունից հանեց տարիներ շարունակ այս միջակությանն «Այո՛, Ձերդ Պայծառափայլություն» ասող և դրան երբեք չհավատացող Վոլֆգանգին: Պետք է նշել, որ Հռոմեական Կայսրությունում քաղաքային արքեպիսկոպոսն օժտված էր արտաքին հարաբերությունները կարգավորող օրգանի լիազորություններով՝ ընդհուպ մինչև Զալցբուրգից մարդկանց ներս ու դուրս թողնելը: Բոլորի գլխին հա՛մ դեսպան էր, հա՛մ կառավարիչ, ազատ ժամանակ էլ հավատք էր քարոզում: Թե դրա քարոզած հավատքն ինչ պիտի լիներ, երևի ամենացայտուն ձևով բացատրում է (ոչ երբեք արդարացնում) Մոցարտի մասոնական օթյակի անդամ դառնալը: Բայց սա շատ ուրիշ պատմություն է, չխառնենք իրար: Ինչևէ, առանց արքեպիսկոպոսի թույլտվության հատկապես իր տրամադրության տակ ճկռող հարյուրավոր սպասավորները՝ երաժիշտները, խոհարարները, հրուշակագործները, կոշիկի կապեր կապող-արձակողները, կրծքին իր քաշից ավելի, անխիղճ հարստությամբ նախշված խաչը կախողները, սպասք փայլեցնողները, աղի հանքերի հետ կռիվ տվող զալցբուրգցիները, իրավունք չունեին հարևան կայսրություն ոտք դնելու: Վեց շաբաթից երկար Զալցբուրգից բացակայել այդպես էլ չթողեց Վոլֆգանգին, իսկ չենթարկվելը սովի կմատներ Մոցարտների՝ առանց այդ էլ համեստ ստամոքսները: Այս մարդը, որ եկեղեցական երաժշությունից, առհասարակ արվեստից հասկանում էր մեծ հաշվով այնքան, ինչքան արդարադատ կառավարումից (իսկ դա, դժվար չէ կռահել, ոչինչ չհասկանալն էր), բառիս ցավոք ուղիղ իմաստով մուրացկան դարձրեց Լեոպոլդին, ում ոչ մի կերպ կոնստանտ եկամուտ ապահովող կապելմայստեր չէր նշանակում տարիներ շարունակ: Վերջում էլ Վոլֆգանգի համար պաշտոն տրամադրելու աղերսներից զզված՝ ընդհանրապես դուրս է շպրտում ավագ Մոցարտին, անունն էլ ջնջում արքունական երաժիշտների՝ գնալով անտաղանդ անուններով լցվող ցուցակից: Իսկ կապելմայստերի պաշտոնի թափուր մնալու դեպքում էլ անչափ յուրահատուկ դիտողունակությամբ մի այնպիսի շնորհազուրկի էր գործը հանձնում, որ զալցբուրգցու տկարամիտ ու բութ լինելու մասին պատմական բոլոր անեկդոտներն ամեն կերպ իրենց արդարացի հաստատումն էին գտնում ողջ Ավստրիո Կայսրությունում:

Մոցարտ. Offertorium (Մաս 4)

OFFERTORIUM - Չենք մանրամասնի “Offertorium” ասվածի կաթոլիկ եկեղեցական բացատրությունը, որովհետև այն հղման ենթակա բան չէ, մի ամբողջ բացատրական բառարանի գիտություն և մեկնություն է պահանջում թեոլոգիական ուսմունքների մեջ իրեն անչափ հարմարավետ զգացող աստվածաբանի կողմից: Միայն նշենք, որ ծագումնաբանորեն լատիներենից է, հետ է գնում մինչև 14-րդ դար և նշանակում է մեսայի այն հատվածը, երբ հանգանակություն է կատարվում: Մյուս իմաստով էլ այն տեղն է եկեղեցու խորանին, որտեղ դրվում է հավատացյալ ժողովրդի հանգանակը: Չէի մտածում, որ հղման մեջ հղում անելու կարիք կլինի, ամեն դեպքում «հանգանակ» բառը հայերենի անարդարացիորեն հնացած ձևերից է, նույն նվիրատվությունն է: Լեզվի գրավչություններից մեկն էլ իմ համեստ կարծիքով իմաստային առումով դիպուկ ու բարեհունչ բառերին երբեք ծերանալ չթողնելն է: Քանի վերջնական չենք շեղվել, հավելենք միայն, որ Մոցարտի դեպքում “Offertorium”-ը ռեքվիեմի չորրորդ բաժինն է, եթե ռեքվիեմն ընդունում ենք իր հիմնական յոթամաս կառուցվածքով, ինչը երբեմն տարակարծության առիթ է: Վիճելի է, սակայն ոչ այնքան, որ բագատելից երկար հղում գրենք:

Մոցարտի աշխարհիկ կյանքն ու անաշխարհ գործունեությունը միշտ չէ, որ միևնույն պրիզմայով են անցնում, այս երկուսի հատման եզրերը նույնիսկ հազվադեպ են, եթե իրապես դիտենք այս անհատակ անդունդի խորքերը: Այսօր անհնարին չէ Մոցարտ մարդ տեսակի մասին գերընդհանրացված, այնուամենայնիվ ինչ-որ կերպ կայուն պատկերացում կազմելը լայն կենսագրական գրականության, Վիեննայի ու Զալցբուրգի նրա տուն-թանգարանների շնորհիվ: Դա պարզապես պատմական ակնարկների աշխատատար հավաքագրում է, ինչն ականատեսները, կենսագիրները, գիտակ մարդիկ հասկանալի պատճառներով հնարավորինս բարեխղճորեն ի մի են բերել: Մոցարտին վերաբերող մեր նախորդ բագատելներից չեմ հիշում որ մեկում պատմում ենք նրա կենսախինդ, դյուրաբորբոք, ոչ անպայմանորեն հավասարակշռված, երբեմն՝ ընդհանրապես անհաշվենկատ բնավորության մասին, նույնիսկ արտաքինի՝ մարմնի համամասնություններին մի թեթև անհավասարաչափ աճած մեծ գլուխն ենք հիշատակում: Բազմիցս քննարկված, պատմականորեն հիմնավոր փաստերի շուրջ վիճելը, կարծում եմ, անշնորհակալ լինելուց բացի, անխելք գործ է: Հաճախ Մոցարտի առերևույթ կենսախինդ, լավատեսությամբ շառագունող տեսակն ու նույնպիսի ստեղծագործական լադը անծանոթ, չկողմնորոշված կամ անլուրջ շրջանակներում նույնքան անլուրջ էլ ընդունվում է: «Եթե նրա երաժշտությունն էլ է ինչ-որ իմաստով այդպիսին [անլուրջ], իսկ նրա երաժշտությունը մեծամասամբ այդպիսին է, ուրեմն էլ ին՞չ քննարկել: Մակերեսային, լավ իմաստով թեթև, չենք հերքում՝ երբեմն սրամիտ (կարծես որ հերքեիք ինչ...), հիմնականում հասարակ, խորը պոլիֆոնիկ երաժշտական գաղափարներից զուրկ է ուրեմն եղել, իհարկե Ռեքվիեմը չհաշված (դա էլ հաշվեիք...): Պարզապես նրա բացառիկ աշխատունակությունը, ցկյանս սերտվող դասերն ու նախանձելի ընդունակություններն անգերազանցելի են դարձրել Մոցարտին նախ որպես կատարող, այնուհետ՝ կոմպոզիտոր: Չէ՞ որ ստեղծագործողն ընդհանրապես ներսից դուրս է թափում այն, ինչ ներսում էլ չի տեղավորվում: Իսկ այդ չտեղավորվելիքը հո ուրիշինը չէ՞, իրենն է, ի՛նքն է հենց, ուրեմն եթե թեթևամիտ է եղել, լուրջ երաժշտամտածողություն Մոցարտից սպասելը պատրանքի հաճելի ձև է»: Այս իբր փաստարկը  ամենաընդհանրացված ձևով Մոցարտի թյուրըմբռնման հրաշալի բանաձև կարելի է համարել: Ես սա բնավ պախարակելի չեմ համարում, որովհետև երբեք չեմ հասկացել քարկոծելու իմաստը, երբ այն չպիտի հիմնավորվի հստակ, խելքին մոտ բացատրություններով, իսկ այն, որ այս տեսակետը վիճելի է՝ անխոս: Ձանձրալի մտքերին ռեֆլեքսորեն պատասխանող քիչ թե շատ տրամաբանությունս մեկ-մեկ հուշում է ոչ մի մակերեսային, երաժշտական գրագետ վերլուծությունից զուրկ ու խորքային քննարկման հայտ չներկայացնող անհամեստ տեսակետ լուրջ դիտարկման չենթարկել: Չենք լսի իմ տրամաբանությանը, ամեն դեպքում կփորձենք նաև մեր վերլուծությունն անել` ընդհանրական այս տեսակետին հակակշիռ մեր վերլուծությունը: Միգուցե ամեն հեղհեղուկ տեսակետ չէ, որ պետք է հաշվի առնել, բայց երբ այդ տեսակետը հեղձուկ թոկի նման փաթաթվում է այս մարդու ստեղծածին անհաղորդ ունկնդրի վզին, այդ թոկը գոնե օճառել է պետք, օճառել այնքան, որ վերջնականապես չցամաքեցնի, չխեղդի էականն ու իրականը զգացող այդ ոչ միշտ ձեռնտու շնչափողը, իսկ վերջում՝ ինքնըստինքյան թուլանա, բացվի, ընկնի:

Մոցարտ. Sequentia (Մաս 3)

SEQUENTIA - Անխախտ շարժվում ենք Մոցարտի «Ռեքվիեմի» կառուցվածքով: “Sequentia”-ն «Ռեքվիեմի» ու մեր մոցարտյան բագատելների երրորդ մասն է, միջնադարյան լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է «հաջորդականություն»: Բանն այն է, որ որոշ դեպքերում «Ռեքվիեմի» կատարման ժամանակ “Squentia”-ն, որպես այդպիսին, չի էլ նշվում, անմիջապես գրում են վերջինիս հաջորդական մասերը, որոնք կոնկրետ այս դեպքում 6-ն են՝ շատերիդ արդեն ծանոթ “Dies Irae”-ն («Ցասման Օրը»), “Tuba Mirum”-ը (Փողը Կհնչեցնի»), "Rex tremendae majestatis"-ը («Անհաս Գերազանցության Թագավոր»), "Recordare, Jesu pie"-ն («Հիշի՛ր, Բարի՛ Հիսուս»), "Confutatis maledictis"-ը («Երբ Մեղավորները Կընկնեն») և աշխարհի բոլոր ժամանակների ամենաճանաչելի դասական գործը՝ “Lacrimosa”-ն («Սգերգ»): Այսքանը: Մի ամբողջ՝ վերջին բագատել Ռեքվիեմին ենք նվիրելու: Ժամանակին լռենք:

Bravo! Bravissimo maestro! Ատոնալ ծափահարություններ, լայն բացված, հիմնականում անհասկանալի լեզվով ինչ ասես բարբառող բերաններ, ոսկեզօծ գոռելիեֆներով պատեր, մեծ գլուխ, փոքր, հյուծված մարմին, գլխին՝ գլխից մեծ սպիտակ կեղծամ, դիմափոշի, մինչև ծնկները սրունքները գրկող սպիտակ զուգագուլպաներ, որ ոտքերը փոքր կրնկավոր բեմական կոշիկների մեջ են խցկում, թավշյա կանաչ բաճկոնի տակից դուրս պրծած փրփրած, սպիտակավուն, ժանեկազարդ վերնաշապիկ: Քայլում է Վոլֆերլը պալատից պալատ, Աուգսբուրգից Շտուտգարդ, Բրյուսելից Փարիզ, Փարիզից Լոնդոն: Նրան դիմավորում են թագուհիները՝ թագավորների վրա բազմակողմանի ազդեցություն ունեցող այդ ճարպիկ դիվանագետները, պալատական երաժիշտները, բոլոր այն բարձրաշխարհիկ տիարք ու տիկնայք, ովքեր արվեստից բան չեն հասկանում, բայց պստլիկ խեղկատակին ու նրա վիրտուոզ կատարումներին անմասն մնալու միտք էլ չունեն: Ութամյա Վոլֆերլը դեռ այն ժամանակ արդեն սկսեց ծանոթանալ կանացի գուրգուրանքներին, գրկից գիրկ էր անցնում, մանկական անմիջականությամբ համբուրում պալատական տիկնանց: Նրան կարելի էր ամեն ինչ, քանի դեռ զարմացնելու շնորհքն ու տարիքը չէր կորցրել: Մի օր էլ՝ հերթական անգամ անսանձ վազելուց, շրմփաց Հռոմեական Կայսրության ամենաազդեցիկ պալատներից մեկի պսպղացող մարմարե հատակին՝ թագուհի Մարիա Թերեզայի և նրա դստեր՝ արքայադուստր Մարի Անտուանետի աչքի առաջ՝ ծիծաղից ուշաթափության հասցնելով պալատում հավաքվածներին: Շփոթմունքին չափ չկար, վիրավորանքից ուզում էր լաց լինել, և միայն նրա տարեկից (ընդամենը մի տարով էր արքայադուստրը մեծ Մոցարտից) Մարի Անտուանետը մոտեցավ նրան, օգնեց բարձրանալ և սիրալիր հարցրեց Վոլֆերլի որպիսությունը: «Կամուսնանա՞ս ինձ հետ» եղավ Վոլֆերլի կատարյալ լրջությամբ հարցախառը պատասխանը: Այդ միայն երեք տասնամյակ հետո էր պարզվելու, որ Մոցարտը տարաբախտ ու ամենաթշվառ մահով էր գնալու, արդեն թագուհի Մարի Անտուանետի գլուխն էլ գելիոտինից ցած պիտի գլորվեր:

Մոցարտ. Kyrie Eleison (Մաս 2)

KYRIE ELEISON - Լիթուրգիաների՝ կաթոլիկ հոգևոր մեսսաների, ռեքվիեմների, այլ եկեղեցական ստեղծագործությունների մեջ Kyrie Eleison հատվածը միակ հունալեզու մասն է, թարգմանաբար նշանակում է «Տէր, գթա/ողորմեա»: Ամբողջ հատվածում արտասանվում են բացառապես “Kyrie eleison, Christe eleison” (թարգմ. «Տէր ողորմեա, Քրիստոս ողորմեա») արտահայտությունները, ուրիշ ոչինչ: Առաքելական եկեղեցու պատարագի մեջ համարժեք է «Տէր ողորմեա»-ին: Մոցարտի «Ռեքվիեմի» երկրորդ մասն է:

Արևմտյան Ավստրիո Կայսրության դարչնագույն` զալցբուրգյան իշխանությունը մտնում էր Հռոմեական Սրբազան Կայսրության մեջ: Զալցբուրգին վերևից նայող, հսկա ու անտաշ կոպտությամբ, բայց և անանցանելի ու հպարտ պարիսպները այնպիսի մռայլություն էին հաղորդում այդ խեղճ ու հալածված քաղաքին, որ միայն ցնդածն ամեն ինչ կթողներ այնտեղ գնալ ապրելու: Salzburg-ը թարգմանաբար նշանակում է «աղի քաղաք» (“salz” – «աղ», “burg” – «քաղաք»), այստեղ աղի հանքեր շատ կային, որոնց շահագործումը քաղաքի իշխանությունը զավթած արքեպիսկոպոս-իշխանների բեռի տակ ճկռած, սևադեմ ու խեղճացած բյուրգերների ապրուստի վաստակի հիմնական, եթե ոչ միակ միջոցն էր: Արդյունքը մի կերպ հաջորդ օրը լուսացնելու տանջալից առօրյան էր ու բացառապես նվաստ ապրելու համար հարմար աշխատավճարը: Ահա ինչպիսի սրամիտ ու դիպուկ բնութագրեր ենք կարդում Զալցբուրգի մասին ժամանակի ավստրիացի քիչ հայտնի գրողների հուշերում. քաղաքի բարձրատոհմիկները որսով էին զբաղվում և եկեղեցի գնում: Նրանցից մի քայլ ներքևները եկեղեցի էին գնում և որսով զբաղվում: Դրանցից ցած՝ ուտում էին, խմում և աղոթում: Ամենաներքևում՝ աղոթում էին, ուտում և խմում: Սրանց տարբերություններից մեկն էլ այն էր, որ առաջին երկու խավի սիրային արկածները հասարակայնորեն ծածուկ էին, վերջին երկուսինը՝ քաղաքի քննարկման առարկա: Քամահրական քմծիծաղ է առաջանում այս տողերից, այդ հետո ենք իմանալու, որ Վիեննայում թաղումներն էլ այս չորս հասարակական կարգերին բնորոշ յուրահատկություններն ունեին: Առաջին աստիճանի մեռելներին թաղում էին արիստոկրատին վայել՝ ճոխ դագաղով, կարծես հետ էին բերելու: Երկրորդ հասարակական աստիճանի մեռելներին՝ առավել համեստ արարողակարգով, բայց մեռելը գոնե վստահ էր, որ գերեզման է ունենալու: Երրորդ աստիճանավորներին թաղում էին լայն անցքեր ունեցող վատ մշակված փայտից դագաղներով, ընդհանուր՝ եղբայրական գերեզմանոցում: Եթե բարեկամներից ինչ-որ մեկը լինում էր դագաղի կողքը այն հողին հաձնելու ժամանակ, գոնե իմանում էին՝ ո՛ր եղբայրական գերեզմանում է թաղված, եթե ոչ՝ այդպես էլ մոռացութայն էր մատնվում թե՛ այդ դժբախտի հիշողությունը, թե մարմնի գտնվելու վայրը: Մոցարտին երրորդ աստիճանի թաղում բաժին ընկավ: Սրա մասին հետո՝ առավել մանրամասն: Չորրորդ աստիճանի մեռելներին առանց դագաղի լցնում էին եղբայրական գերեզման՝ ինչ-որ պարկի մեջ ոլորած: Սրանց մասին դեռ չթաղած էին մոռանում: 

Մոցարտ. Introit (Մաս 1)

INTROIT - Մոցարտի «Ռեքվիեմի» կառուցվածքով եմ որոշել գրել Մոցարտին նվիրված բոլոր բագատելները: Աստված Մոցատի օրը չընկնելու ուժ տա J Introit-ը Ռեքվիեմի, հետայսու նաև մեր մոցարտյան բագատելների  բացումն է, նախաբանը: 

Շահարկիր մարդու անունը, եթե ուզում ես խարխլել նրա անվան պատվանդանի հիմքերը, խեղել իրական ստեղծագործ կերպարը, արժեզրկել մեծությունն ու գոհանալ արածովդ: Սա է իմ պատկերացրած մոցարտյան արդի բնութագիրը, որ ամեն կերպ հրամցվում է իրական Մոցարտին անհաղորդ ունկնդրին այն էժանգին արտահայտություններով, որ հանճար էր, որ շուտ մեռավ, որ մասոն դարձավ, որ (անկեղծ ասած) անհամ շոկոլադ կա նրա անունով ու որ ամուսնացավ սիրածի քրոջ հետ: Հա, մեկ էլ որ հինգ տարեկանում մանր-մունր բաներ էր ստեղծագործում հայտնի չէ՝ ինչ կերպ, ու որ Ֆորմանն ինչ-որ ֆիլմ է նկարել մի այլանդակ խեղկատակի մասին, անունն էլ Ամադեուս դրել: Ես ամենևին չեմ մեղադրում Մոցարտին փաստորեն չճանաչող ունկնդրին ու սա կարդացողին: Մենք չգիտենք, որովհետև մեզ խաբել են... Իսկ խաբում են, երբ ճիշտը շատ մոտ է ու անցանկալի:

«Տրակտատ» այն մասին, թե ինչպես չգրել տրակտատ

Աշխարհում երկակիությունն առանցքային բան է, սկսած ընդունելի սեռային տիպերից մինչև ամենաընդհանուր՝ «լավ» ու «վատ», «չար» ու «բարի» ոչինչ չասող բնութագրերը, մարդկային վերջույթներից մինչև մեր կյանքը՝ հոգևոր և ոնց պատահի: Ինչպես մարդկային էությունն անշուշտ աստվածայինի (անհավատներին չնեղացնելու համար գրենք ինչ-որ անբացատրելի վերին էներգիայի) և հողեղենի ժամանակավոր կացարան է (նշված երկուսը միշտ չէ, որ համակեցության մեջ տանելի են), այնպես էլ գոյության իրավունքով ամեն նույնական բան մյուսի գոյությունից, լինելուց է միայն տարբերակելի: Սա ամենևին չի նշանակում որ համեմատությունն անխուսափելի է: Աջ ձեռքը ձախի հետ համեմատելը խելքին մոտ կլինի միայն, ասենք, ինչ որ կոնտրապունտալ տեխնիկապես զարգացած գործ նվագելուց, որովհետև երկուսն էլ նույն բանն են անում, ուստի հնարավոր է համեմատել, գնահատել դրանց համազորությունը կամ մեկի առավելությունը մյուսի նկատմամբ: Ստացվում է՝ պետք է համեմատել միայն նման, ավելի ճիշտ՝ նույն գործառույթով օժտված կամ նույն գործառույթն իրականացնող բաները: Թե չէ մարդկանց են համեմատում, որ ի՞նչ...

Դիտտերսդորֆ. Զատիկ

Ռեքվիեմներ երբեք չէր լսել, այդ պատճառով էլ զարմանքից կնճռոտված կզակը քամահրական դուրս ցցվեց, երբ զառամյալ ուղեղը սեփական մտքերն ականջների մեջ ինչ-որ անծանոթ տղամարդու ձայնով լսելի դարձրեց. «մահն էլ իր դափն ու ծնծղան ունի»... Ամեն ինչ ինչ-որ բան ունի, տան անհայտության մեջ բարբաջող ռադիոն՝ սովորաբար լռակյաց այդ հաշմանդամը, ռեքվիեմ ունի հենց հիմա: Հին էր շատ, աջ մասից էլ՝ ձայնն իջեցնելու տեղից, այնպես էր ճաքել անհավասար անկյունագծով դեպի իրեն հոսանքով սնուցող լարը, կարծես երկրաշարժից վիրավոր փոքր տեկտոնական խզվածք լիներ: Ռեքվիեմը մահվանն է պարտական իր գոյությամբ, այդ նույն ռեքվիեմի մուտքն ու նախաբանը հայտարարող հաղորդավարն աշխատանք ունի ռադիոյում, դեպի դուրս նայող պատշգամբից երևացող գունատ հորիզոնը լիճ ունի՝ իր չափ գունատ ու խանդոտ ալեկոծ, զարմանալիորեն անհանգիստ կանգնած լճի համար, մոտ 50 կիլոմետր շառավղով տարածվող անմարդաբնակությունն իրեն ունի, հենց իրեն: Իսկ ինքը միայն մի՛ բան ունի, ու այս մտքերի դեդուկտիվ ալգորիթմից ականջները սկսեցին սուր ու խուլ դո նոտայով լռեցնել նրա ներքին ձայնը:

Բեթհովեն. Ի մահ՝ առ անմահություն

«Աղջիկս, մենք պարտավոր ենք մեր ծաղկի միջատների մասին հոգալ» - ծանոթացե՛ք խնդրեմ, Էլեոնորայի՝ պատանի Բեթհովենի առաջին աշակերտուհիներից մեկի մայրն է, որ Բեթհովենին օրվա մեջ իր տանն եղած ժամանակ ուտելու ինչ-որ բան տալն այսպես էր բացատրում: Բեթհովենը դասն ավարտելուց հետո, անթաքույց սիրահարված  (հանճարներից տաքարյունների դեպքում ինչ-որ մեկով տարված լինելը շատ ավելի ակնհայտ է, աներկբա. մարդավարի հասկանում ես), կերավ տիկնոջ պատրաստած ուտելիքն ու աղջկան շուտ հանդիպելու երիտասարդական անհամբեր ակնկալիքով գնաց տնից: Այդ աղջիկը հետագայում այդպես էլ չէր սիրելու Լյուդվիգին, մերժելու էր վերջինիս սրտի, հետո ձեռքի խնդրանքը, վերջում էլ հանճարը, բայց քանի այս ամենը չի դարձել կենսագրական տվյալների փոշոտ շտեմարան, չսկսկած վերջացնենք:

Բախ. Բախ(տ)

Կյանքի երկրորդ տասնամյակը տակավին նոր բոլորած՝ ճամփա էր ընկել Նյու Յորք: Անծանոթ էր գլուխը վերև ձգելու անհրաժեշտության օբյեկտիվությունը (երկնաքերներ են ի վերջո), տաքսու հոտն ու անգլերենի՝ իր դեպքում հարավամերիկյան ակցենտը (նույիսկ Նյու Յորքն է կանադացու համար հարավ): Սև գլխարկն աչքերին իջեցրած, սև, մահվան սքեմի նման թիկունքը ծածկող, տաք ու մինչև գարշապարն ընկնող (ինչպես ոմանք արդեն նրա ոտքերի տակ) վերարկուով այդ երաժիշտը Գուլդն էր: Երկար, բայց մեջքի ցմահ ցավերի պատճառով կորացած հասակը ոչինչ դարձնող համեստության ու ցրտի մեջ խրված՝ սառած բադի նման խցկվել էր տաքսու հետևի նստատեղին: Տաքսու վարորդը.

-Ասում ես երաժիշտ ես, հա՞: Ի՞նչ ես նվագում՝ ջա՞զ, բիբո՞փ[1];

Գուլդը.

-Ո՛չ, պարոն, դասական երաժիշտ եմ...

Վարորդը.

-Օօօօօօ~...  ուրեմն դու շա~տ գեղեցիկ լսարան կունենաս, տղա՛ս...

Գլեն Գուլդ. Բախ նվագելուց հետո