Շուման. «Երիտասարդ Երաժշտի Ուղեցույց»

Շումանի այս աշխատությունը 19-րդ դարի կեսերին գրված ձևի մեջ ամենապարզ, բովանդակությամբ՝ ընդգրկուն կանոնագիրք է, որ այս հրաշք ռոմանտիկը հարկ է համարել կտակել գալիք սերունդների երաժիշտներին: Թարգմանելիս հասկացա, թե ինչու այսպիսի խորհուրդների արդիականությունը երբեք փոշեկոլոլ չէ, միշտ ներկայով է ու տեղին: Մարդուն ինչպես այնտեղ, այդպես էլ այստեղ երկու ականջ, երկու աչք է տրվել (որ հաճախ քիչ է) ու մի բերան (որ հաճախ շատ է), խիղճ (որի գոյությունը որոշ մարդիկ սեփական գոյությամբ կարող են հերքել) ու հիշողություն (որի չլինելը բոլորիս երջանիկ կդարձներ): Ի՞նչն է ուրիշ: Ի՞նչը փոխվեր: Շումանի ամենաոչերաժշտական պատվիրաններից է չմեծամտանալը, այլ գործի տեր մարդկանց հարգելը (այն ժամանակ դեռ տեսել է այդպիսիների առատությունն ու նողկալիությունը), բեմում սեթևեթելու փոխարեն երաժշտություն ստեղծելու ոչ միշտ հաջողված առաքելությունը, «ես եմ, որ կամ»-ի անաստվածությունը, «ինձնից լավը չես»-ի հոգեկործան գալարները: 

«Երիտասարդ երաժշտի ուղեցույցը», որ ժամանակին ինքը՝ Չայկովսկին թարգմանեց ռուսերեն՝ պարզ հասկանալով նյութի հարատև կարևորությունը նաև սեփական ազգի համար, այսօր ցանկացած երաժիշտ այն կիրառելու չափ անգիր գիտի (եկեք հուսանք՝ այդպես է): Երևի բոլոր լեզուներով թարգմանված է, իսկ ես դեռ այն միամիտներից եմ, որ մտածում է՝ հայերեն կարդալ ցանկացողը պիտի ունենա հայերեն կարդալու հնարավորություն: 

Հ.Գ. Գրողի, թարգմանողի ձեռքն իր խիղճն է:

Մարդն ամեն ինչ ասում է, թողնենք՝ ասի: 

Շումանի աշխատասենյակը

Ռոբերտ Շուման
«Երիտասարդ Երաժշտի Ուղեցույց »

Կարևորագույն հարցը ականջի զարգացումն է: Ջանացեք վաղ տարիքից տարբերակել տոնայնություններն ու առանձին հնչյուններն ականջով: Զանգը, պատուհանի ապակին, կկվի կանչը՝ ականջ դրեք դրանցից յուրաքանչյուրի արտաբերած ձայներին:

Պետք է անդադրում վարժվեք գամմաների և մատների այլ վաժությունների մեջ: Հարկավ, կան մարդիկ, որ կարծում են՝ ամեն ինչի կհասնեն օրվա մեծ մասն այս կերպ անցկացնելով մինչև օր ծերություն: Սա նման է այն բանին, երբ մարդ ամեն Աստծո օր կրկնի այբբենարանն ու դա անի ամեն անգամվա հետ ավելի արագ և այդպես շարունակ: Ժամանակը խելամի՛տ օգտագործեք:

Այսպես կոչված «խուլ դաշնամուրներ» կամ անձայն ստեղնաշարեր են ստեղծել: Պարապեք դրանց վրա որոշ ժամանակ և կհասկանաք դրանց անարժեքությունը: Համրից խոսել չես սովորի:

Խստորեն հետևե՛ք կատարման տեմպին, ռիթմին: Շատ վիրտուոզների կատարում գինովցածի քայլքին է նման: Վերջինս ձեզ կրկնօրինակման մոդել մի՛ դարձրեք:
Ժամանակին սովորեք հարմոնիայի հիմնարար հիմունքները:

Մի՛ սարսափեք «Թեորիա», «Գեներալ բաս», «Կոնտրապունկտուս» և նմանատիպ այլ բառերից: Նրանք ձեզ մեծահոգաբար կընդունեն, եթե նույնն անեք ինքներդ:

Երբեք մի՛ երկմտեք ստողծագործության կատարման ժամանակ, գրավե՛ք այն ավյունով և երբեք կիսատ մի՛ նվագեք:

Ստեղծագործությունը ձգձգելն ու անհարկի փութկոտ կատարելը նույնչափ արատավոր են: Դյուրին ստեղծագործությունները ձգտեք կատարել անվրեպ ու գեղեցիկ: Դա շատ ավելի գերադասելի է, քան բարդ գործերի իմիջիայլոց մեկնությունը:

Մշտապես հետևեք, որ ձեր գործիքը կարգին լարված լինի:

Ստեղծագործությունը միայն մատներով չեն կատարում, պիտի ի վիճակի լինեք երգել այն նույնիսկ առանց դաշնամուրի: Սրեք ձեր երևակայությունը, որ կարողանաք մտապահել կոմպոզիցիայի ոչ միայն մեղեդին, այլև վերջինիս պատկանող հարմոնիաները:

Վարժվեք կատարվելիք գործի հանպատրաստից, առանց գործիքի առկայության երգելուն նույնիսկ այն դեպքում, երբ ձեր ձայնը ձեր ամենամեծ առավելությունը չէ: Սա շարունակաբար կսրի ձեր լսողությունը: Իսկ եթե ձայնի հարցում բախտավոր եք, վայրկյան անգամ մի՛ կորցրեք, մշակե՛ք այն՝ չուրանալով, որ այն վերից տրված ամենաազնիվ պարգևներից է:

Զարգացեք այնքան, որ թղթի վրա լսեք երաժշտությունը:

Երբ կատարում եք, երբեք մի՛ մտածեք՝ ով է ունկնդրում:

Մշտապես նվագեք՝  կարծես վարպետներն են ձեզ լսում:

Երբ ձեր առջև նոր ստեղծագործություն են դնում կատարման համար, աչքերով անցեք վրայով ամբողջությամբ:

Երաժշտական օրվա վերջն է և առօրյա պարապմունքից հոգնե՞լ եք: Մի՛ լծեք ձեզ հավելյալ պարապմունքով: Ավելի լավ է հանգստանալ, քան թոշնած ու անտրամադիր պարապել:

Տարիքն առնելով՝ երբեք մի՛ կատարեք գործեր, որոնք պարզապես նորաոճ են: Ժամանակն անգին է: Մարդ հարյուր կյանք պիտի ունենա երաժշտության լավագույնն ուսումնասիրելու համար:

Քաղցրավենիքի ու բլիթների վրա առողջ երեխա չես մեծացնի:  Ինչպես ֆիզիկական, նույն կերպ էլ հոգևոր սնունդը պիտի լինի պարզ  ու սնուցող: Մեծերը հոգևորի հարցը լուծել են, մնում է ի կատար ածեք:

Կատարողը կարող է շատ սահուն լինել տեխնիկական պասաժներում, որոնք ժամանակի հետ պրիմիտիվանում են և կարիք ունեն փոփոխվելու: Վիրտուոզ տեխնիկան գոյության արդարացված իրավունք ունի, երբ վերին գաղափարի ծառան է:

Տեղ մի՛ տվեք անհաջող ստեղծագործություններին, ընդհակառակը՝ արհամարհե՛ք դրանք: Ո՛չ կատարեք, ո՛չ առավել ևս լսեք դրանք, եթե իհարկե պարտադրված չեք:

Երբեք կատարողական թեթևության չհասնեք «բրավուրա» կոչվածի մեջ [բրավուրան երաժշտության մեջ ավելորդ անգամ սեփական կատարելությունն ընդգծող տեխնիկական հիշեցում/կատարումն է: Ա. Շ.]: Կատարման ժամանակ կոմպոզիտորի գլխով մտածեք: Սրանից անդինն արդեն ծաղր է, սրանից անդին չգնաք:

Հրեշություն է լավ կոմպոզիտորի ստեղծագործության տեքստի փոփոխումը, դրանից ինչ-որ հատվածների հանումը, անտեղի նոր զարդարանքների ներմուծումը: Սա Արվեստի հանդեպ մեծագույն հանցանքն է, որ կարելի է երևակայել [չէր խոսում, բնականաբար, բարոկկոյի մասի]: 

Ուսման նպատակով ընտրվող ստեղծագործությունների հարցում դիմեք առավել փորձառուներին: Սա շատ ժամանակ կխնայի:

Աստիճանաբար մոտեցեք մեծ վարպետների մեծ ստեղծագործություններին:

Այսպես կոչված վիրտուոզների հանրահայտությամբ չտարվե՛ք, արվեստից հասկացող մարդկանց ծափերն են արժեքավոր, ոչ ամբոխինը:

Ամեն նորաոճ մի օր հնաոճ է դառնում, եթե դրա հետևից ընկաք, ծիծաղի առարկա եք դառնալու լուրջ մարդկանց մեջ:

Հասարակության առաջ չափից շատ ելույթներն ավելի փչացնում, քան հղկում են կատարումը: Հարգանք ունեցեք մարդկանց հանդեպ, երբեք ոչ ոքի համար մի՛ նվագեք հոգու խորքում ամոթալի թվացող ստեղծագործություն:

Երբեք բաց մի՛ թողեք ուրիշների հետ նվագելու հնարավորությունը՝ դուետով, տրիոյով, կվարտետով: Դա ձեր կատարումը սահուն է դարձնում, ոգեշունչ և թեթև: Նվագակցե՛ք երգչի, երբ առիթ է ընձեռվում:

Եթե բոլորն առաջին ջութակ նվագեին, նվագախումբ չէր լինի: Հարգե՛ք յուրաքանչյուր իր տեղում եղող երաժշտի:

Սիրե՛ք ձեր գործիքը, բայց երբեք մի ընկեք սնափառության ճանկերը, որտեղ կմտածեք՝ այն ամենալավն ու միակն է: Հասկացեք՝ մնացածները պակաս չեն: Հիշե՛ք նաև, որ կան երգիչներ, և որ մարդկային ձայնն ու երգչախումբը Երաժշտության արտահայտման ամենավսեմ դրսևորումն է:

Առաջադիմելիս ավելի շատ գործ ունեցեք ստեղծագործության թղթի, քան վիրտուոզների հետ:

Ջանասիրաբար պարապեք մեծ վարպետների ֆուգաները, Յոհան Սեբաստյան Բախինը՝ ամենից առաջ: Դարձրեք նրա «Լավ Տեմպերացված Կլավիրը» ձեր հանապազօրյա հացը: Միայն այս կերպ խորը երաժիշտ կդառնաք:

Ձեր շուրջը փնտրեք ձեզնից շատ իմացողներին:

Ձեր երաժշտական վերարտադրումների համար հաճախ ընթերցեք պոետներին: Զբոսնեք մաքուր օդին անպայման:

Կանացի ու տղամարդկանց ձայներից շատ բան կարելի է սովորել, բայց դրանք ամեն ինչի հանգուցակետ մի՛ դարձրեք:

Սարերից այնկողմ էլ են մարդիկ ապրում: Համե՛ստ եղեք, քանզի չեք հայտնաբերել ու չգիտեք ոչինչ, ինչ ձեզնից առաջ չի հայտնաբերվել և իմացվել: Նույնիսկ եթե արել եք, համարե՛ք այն նվեր ի վերուստ, որը պիտի կիսեք մնացածի հետ:

Սեփական ինքնահավանությունն ու սնափառությունը վերացնելու ամենակարճ ճամփան երաժշտության պատմության տարբեր դարաշրջանների մեծերի ստեղծագործություններին ծանոթանալն է:

Երաժշտության մասին հիանալի աշխատություն է Թիբաութի «Երաժշտարվեստի մաքրության մասին» շարադրաքը: Հնարավորինս հաճա՛խ վերընթերցեք:

Երբ եկեղեցու կողքով եք անցնում ու երգեհոնի ձայն լսում, նե՛րս մտեք ու լսեք: Եվ եթե բախտ վիճակվի՝ ինքներդ հայտնվեք երգեհոնի առջև, աշխատեցրե՛ք ձեր փոքր մատներն ու տեսեք Երաժշտության անսահման մեծությունը:

Օգտագործեք երգեհոնի վրա կատարելագործվելու ցանկացած հնարավորություն: Ոչ մի ուրիշ գործիք այսչափ հապճեպ հաշվեհարդար չի տեսնում վատ կատարման կամ վատ ստեղծագործության հետ, որչափ երգեհոնը:

Հաճա՛խ երգեք երգչախմբերում, հակապես միջին հատվածներում: Սա ձեզ երաժշտական կդարձնի:

Ի՞նչ է նշանակում լինել երաժշտական: Դուք այդպիսին չեք, եթե ձեր աչքերը գամված են նոտաթղթին, ստեղծագործությունը մի կերպ եք հասցնում ավարտին: Դուք այդպիսին չեք, երբ մեկը միանգամից երկու թերթ է շրջում մեկի փոխարեն ու դուք կանգնում եք՝ ի վիճակի չլինելով առաջ գնալ: Բայց դուք այդպիսին չեք, եթե բոլորովին նոր ստեղծագործության մեջ արդեն զգում եք՝ ֆրազն ուր է տանելու, եթե ծանոթ ստեղծագործությունն անգիր գիտեք, մատներից էլ այն կողմ՝ սրտում և մտքում:

Բայց ինչպե՞ս դառնալ երաժշտական: Սիրելինե՛ր, ամենակարևորը՝ սուր ականջն ու ըմբռնելու արագությունը, գալիս է վերից, բայց տաղանդը կարելի է զարգացնել ու բարձրացնել: Դուք երաժշտական կդառնաք ոչ այն դեպքում, երբ մենակյացի պես փակվեք սենյակում ու տեխնիկական վարժություններ կրկնեք անդադար, այլ այն դեպքում, երբ ապրեք բազմակողմանի երաժշտական կյանքով, նվագախմբերի ու երգչախմբերի հետ շարունակական համագործակցությամբ:

Հնարավորինս շուտ հասկացեք մարդկային ձայնի առանձնահատկությունը, ուշադրություն դարձրեք դրան հատկապես երգչախմբային ստեղծագործություններում, գտեք՝ որտեղ է կայանում դրա բարձրագույն ուժը և որտեղ է այն առավել ընդգծում մտքի նրբությունն ու փափկությունը:

Ազգերի երգերին մեծ ուշադրություն դարձրեք, դրանք գեղեցկագույն մեղեդիների հանքեր են՝  բաց ցանկացած նոր ականջի համար:

Վա՛ղ սկսեք կարդալ հին ստեղծագործությունները, այլապես անցյալի գանձարանը մեկնդմիշտ մութ կմնա ձեզ:

Վաղ ըմբռնեք յուրաքանչյուր գործիքի երաժշտական առանձնահատկությունները, դրանց գունային շերտը ձեր տարիների հետ ավելացրեք:

Երբեք մի՛ վարանեք, լավ օպերա լսեք:

Հարգեք անցյալը, բայց նորին էլ տաք սրտով դիմավորեք: Ոչ մի նախապաշարմունք թող ձեզ չկաշկանդի անծանոթ անուններին ծանոթանալիս:

Մի անգամ լսելով՝ ստեղծագործության մասին կարծիք մի՛ կազմեք: Այն, ինչ առաջին ակնթարթին գերում է, միշտ չէ, որ ամենալավն է: Մեծերին սովորել է պետք: Շատ բան տարիքի հետ եք հասկանալու:

Ստեղծագործությունների մասին դատելիս՝ տարբերակեք՝ արդյո՞ք դրանք արվեստի միտվածություն ունեն, թե՞ դիլետանտի ժամն են լցնում: Մշտապես կանգնե՛ք առաջինների կողքին և երբեք մի՛ ծանրաբեռնեք ձեզ երկրորդներով:

Մեղեդին դիլետանտության գաղտնաբառն է, բայց ոչ ոք չի հերքում՝ երաժշտություն առանց մեղեդու չկա: Հասկացե՛ք՝ ինչ նկատի ունեն դրանով: Դիլետանտի համար ականջալուր, դյուրահաս մեղեդուց այն կողմ ոչինչ չի անցնում: Բայց այլ կարգի երաժշտություն էլ կա: Բացեք Բախի, Մոցարտի կամ Բեթհովենի ցանկացած հատոր և կտեսնեք դրանք հազարավոր տարբերակներով ու ոճերով: Հույս ունեմ՝ շուտ կձանձրանաք ժամանակակից իտալական օպերաների մեղեդիների աղքատությունից ու միապաղաղությունից [նկատի ուներ Ռոսինիին, Բելինիին: Շումանը նրանց «այս սոխակներն» էր անվանում]:

Եթե ինքնուրույն եք բացահայտում փոքր մեղեդիներ դաշնամուրի դիմաց, դա շատ լավ է: Բայց եթե դրանք այցելում են ձեզ բոլորովին ինքնուրույն, երբ դաշնամուրի դիմաց չեք, ավելի մեծ առիթ ունեք ցնծալու, քանզի ձեր ներսի երաժշտությունն է դա: Մատները գլխի ուզածը պիտի անեն, ոչ թե հակառակը:

Երբ սկսեք ստեղծագործել, ստեղծեք ամեն ինչ նախ գլխում: Երբ մի մասն արդեն պատրաստ ունենաք, փորձեք գործիքի վրա: Եթե երաժշտությունը ձեր հոգուց է գալիս ու զգում եք այն ամեն մասնիկով, այնժամ այն կազդի նաև ուրիշների վրա:

Եթե Աստված ձեզ շռայլորեն պարգևել է աշխույժ երևակայություն, հաճախ եք նստելու միայնակ ձեր դաշնամուրի դիմաց՝ փնտրելով ձեր ներսի ձայնի հարմոնիկ արտահայտչամիջոցներ, և որքան գրավի ձեզ հարմոնիայի այդ մոգական կայսրությունը, այնքան ավելի հեռու է ձեզ թվալու այնտեղ տանող ճափան: Սրանք են երիտասարդության ամենաերջանիկ պահերը: Զգուշացե՛ք ամեն դեպքում ձեր տաղանդն իսպառ հյուծելու և տեսիլքների վերածելու ցավագին փորձից: Ձևին տիրապետելը, ձեր ստեղծածի հստակ վերարտադրումը ձեզ թույլ կտա հասնել գրի իրական արվեստին: Այդժամ կգրեք ավելի շատ, քան իմպրովիզի կդիմեք:

Վաղ խմբավարեք: Ուսանեք մեծ խմբավարների մոտ և սովորություն դարձրեք նրանց հետ զուգահեռ խմբավարելը՝ լուռ, ձեզ համար: Սա ձեզ շարժումի հստակություն կբերի:

Ձեզ աչքաթող չանեք հատկապես այլ արվեստների ու գիտությունների ուսումնասիրման հարցում:

Բարոյականության օրենքներն Արվեստի օրենքներն էլ են:

Աշխատասիրությամբ ու հաստատակաությամբ շատ բանի կհասնեք:

Մի ֆունտ մետաղից հազարավոր ժամացույցների զսպանակներ կարելի է սարքել, որոնց գինն օգտագործման մեջ կավելանա: Աստծուց տված «ֆունտը» մի վատնեք, հավատարմորեն շահագործեք:

Առանց էնտուզիազմի արվեստում ոչինչ չի ծնվում:

Արվեստը չի ստեղծվել հարստություն դիզելու համար: Կատարելագործվե՛ք ձեր արվեստի մեջ, մնացածն ինքն իրեն կգա:

Միայն երբ ձևն ամբողջությամբ հստակ կլինի, այն ժամանակ էլ ստեղծագործության ոգին կայցելի:

Միայն հանճարն է հանճարին ամբողջապես ըմբռնում:

Մեկը մի օր ասաց՝ իսկական երաժիշտը պիտի կարողանա բարդ նվագախմբային ստեղծագործությունը մի անգամ ունկնդրելուց հետո թղթին հանձնել այն: Սա այս արվեստում գերագույն ձեռքբերումն է, որ կարելի է երևակայել:

Սովորելուն վերջ չկա:       

Թարգմ.՝ Ա. Շահինյանի

Որ ամեն ինչ ճիշտ, լիարժեք վերջանա՝ Շուման, դաշնամուրի սոնտա No. 2, op. 22 սոլ մինոր 

© Araks Shahinyan 2014